Күндү Саха сирин олохтоохторун Саха сиригэр Оһуокай күнүнэн улахан эҕэрдэ!
Саха норуотун үйэлэртэн үйэлэргэ илдьэ кэлбит төрүт үҥкүүбүтүн Оһуокайбытын сайыннаран, профессиональнай сценаҕа таһааран көрдөрбүт дьоннорбутунан буолаллар Сергей Афанасьевич Зверев-Кыыл Уола, Иоаким Дмитриевич Избеков-Уустаах, Мария Яковлевна Жорницкая, Аксения Васильевна Посельская, Александра Николаевна Мохотчунова, Ангелина Григорьевна Лукина, Геннадий Семёнович Баишев буолаллар. 1980 сыллаахха бастакы идэтийбит Саха судаарыстыбыннай үҥкүүтүн ансаабыла тэриллиэҕиттэн оһуокай үҥкүүтүн хас да көрүҥүн бастакы уус-уран салайааччыта Геннадий Семёнович Баишев туруоран, профессиональнай сценаларга көрдөрөн кэллэ. Онтон 1992 с. Саха Өрөспүүбүлүкэтин бастакы Президенэ Михаил Ефимович Николаев Ыйааҕынан Үҥкүү ансаамбыла үҥкүү сайдыытыгар киллэрбит кылаата суолталааҕын учуоттаан туран ансаамбылга Үҥкүү тыйаатырын статуһун иҥэрбитэ. Бу кэмтэн саҕаланан Саха норуотун төрүт айымньыларыгар олоҕуран испэктээкиллэр туруоруллан саҕаламмыттара. Хас испэктээк ахсын кыайыы, үөрүү өрөгөйө, уруу ыһыаҕа Оһуокайынан түмүктэнэр.
Мария Яковлевна Жорницкая бастакы үөрэнээччитэ Ангелина Григорьевна Лукина докторскай монографиятын “Традиционные танцы Саха: идеи, образы, лексика” докторскай диссертацияҕа олоҕуран Новосибирскайга таһаарбыта. Ити кинигэҕэ Оһуокай сүрүн ис хоһоонун уонна тутулун быһааран суруйбута. Бу Ангелина Григорьевна улахан үлэтэ профессиональнай тыйаатырга тирэх буолар, сүдү оруоллаах, биһиги киэҥник айар үлэбитигэр туһанабыт.
Тыйаатыр элбэхтик киэн сирдэринэн гостуруоллуур. Онно Оһуокайы Саха сирин олохтоохторугар, Арассыыйа уонна Аан дойду көрөөччүлэригэр киэҥ далааһыннаахтык көрдөрөн-иһитиннэрэн, кинилэр биһирэбиллэрин уонна сыанабыларрарын ылыан ылла. Аан дойдутааҕы бэстибээллэргэ араас омук мустар. Дьэ онно биһиги Оһуокайбытыгар омуктар бары көхтөөхтүк кытталлар. Оһуокайбыт дьону түмэр, күүс күдэх, сэниэ, эрчими биэрэр кыахтаах эбит.
Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуодунай, Арассыыйа уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх артыыһа Дмитрий Артемьев уонтан тахса сыл устата Оһуокай этээччинэн, көҕүлээччитинэн, тарҕатааччынан буолар, билигин “Саха Өрөспүүбүлүкэтин Үтүөлээх Оһуокай этээчитигэр” тиийэ улаатта. Ол курдук кини дойдубут араас байыаннай чаастарынан, госпиталларынан, Арассыыйа саҥа регионнарынан гостуруоллуур. Тыйаатыр иһинэн иитэ сылдьабыт салҕааччыларбыт эдэр кэскиллээх талааннаах Оһуокай этээччилэр Василена Шарина-Улан уонна Александр Карманов буолаллар.
Үҥкүү тыйаатыра Саха Өрөспүүбүлэтин Автономията тэриллибитэ 100 уонна Арассыыйа норуоттарын култуурунай нэһилиэстибэтин сылларыгар анаан Саха сиригэр аан бастакынан Оһуокай туһунан «Айыы аймах биһигэ» диэн Оһуокай төрүттэниитин, этээччилэрин, удьуорунан утумнаан көлүөнэттэн көлүөнэҕэ тиэрдиилэрин, үйэтитиилэрин туһунан ойууланар. Бу испэктээк дойду 100 сыллаах устуоруйатын 1922 сылтан бүгүҥҥү күҥҥэ дылы көрдөрөр.
2022 сыл Саха норуотун Оһуокайа Арассыыйа култуурунай нэһилиэстибэлэрин 100 бастыҥ айымньыларыгар киирбитэ. Итиҥҥэ Үҥкүү тыйаара улахан оруоллаах буолар. Ол курдук, ити сыл Үҥкүү тыйаатыра Арассыыйа Правительствотын официальнай ыҥырыытынан Москубаҕа, Пашков аатынан Дьиэ Актовай саалатыгар муус устар 27 күнүгэр Арассыыйа норуоттарын култуурнай нэһилиэстибэлэрин 100 бастыҥ айымньыларын көрүү кэмитиэт мунньаҕа буолбута. Онно үс профессиональнай кэлэктииби көрбүттэрэ. Ол курдук Пятницкай аатынан Судаарыстыбыннай академическай хор ансаамбыла, Людмила Зыкина аатынан судаарыстыбыннай академическай нуучча норуодунай үнүстүрүмүөннэрин аркыастыра уонна Сергей Зверев-Кыыл Уола аатынан Саха Өрөспүүбүлүкэтин Үҥкүүтүн тыйаатыра.
Бу мунньаҕы иилээн саҕалаан ыыппыттара Правительство бэрэссэдээтэлин солбуйааччыта Татьяна Алексеевна Голикова, Арассыыйа култууратын миниистэрэ Ольга Борисовна Любимова уонна Арассыыйа Президенын администрациятын бастакы солбуйааччыта Магомедов Магедсалам Магомед Олиевич уонна тэрийэр комитиэт 40 Арассыыйа биллиилээх култуура уонна ускуустуба диэйэтэллэрэ. Бу Үҥкүү тыйаатыр эмиэ биир үлэтин биир сүрүн хайысхата буолар.
Тыйаатыр Оһуокайы киэн эйгэҕэ тэнитэргэ элбэх ситимнээх үлэни тэриллиэҕиттэн ыытар. Ол курдук, тохсунньу 25 күнүгэр 2023 с. «Саха төрүт үҥкүүтүн Оһуокайы тула кэпсэтии” Төгүрүк остуолу тэрийэн ыыппыта. Кыттыыны ылбыттара: Ил Түмэн депутата Григорьева А.А., фольклористар, этнографтар, кыраайы үөрэтээччилэр, Оһуокай Обществота бэрэссэдээтэлэрэ Данилов А.Д., Дархан этээччилэр Алексеев А.Е., Черноградскай С.И., култуура, ускуустуба уонна үөрэхтээһин үлэһиттэрэ, араас улуустартан кэлэктииптэр салайааччылара.
Маны таһынан, муус устар 6 күнүгэр 2023 с. Үҥкүү тыйаатырын көҕүлээһининэн Норуоттар икки ардыларынааҕы научнай конференция «Саха төрүт үҥкүүтүн Оһуокайы харыстыыр, сайыннарар уонна инники кэскилин түстүүр боппуруостарын тула кэпсэтии, сыал-сорук» Арассыыйаҕа наукаҕа академиятын Сибиирдээҕи салаатын Дьокуускайдааҕы научнай киинэ, Арассыыйаҕа наукаҕа академиятын Сибиирдээҕи салаатын аҕыйах ахсааннаах Хотугу норуоттар кыһалҕаларын уонна тылы чинчийэр үнүстүтүүт, Арктикатааҕы култуура уонна ускуустуба судаарыстыбыннай үнүстүтүүтү кытары буолан тэрийэн ыытыллыбыта. Ангелина Григорьевна Лукина, Наталья Иннокентьевна Мухоплева Оһуокай сайдыытыгар улаха Резолюцияны чопчулаан Правительствоҕа уонна Ил Түмэҥҥэ ыыппыттара. Ол түмүгэр Айсен Сергеевич норуот санаатын таба тайанан Оһуокай сайдар кэскилин өтө көрөн Оһуокай күнэ диэн диэн улахан Ыйааҕын таһааран норуот биһирэбилин ылла. Биһиги Өрөспүүбүлүкэҕэ Сергей Афанасьевич Зверев-Кыыл Уола аатынан соҕотох Үҥкүү тыйаатыра инникитин да Оһуокай сайдарыгар үлэлиир улахан былааннаахпыт. Биһиги тыйаатырбыт Оһуокайы тула норуоту түмэр профессиональнай кэлэктиип буолар, Оһуокай култууратын өрө тутар санаалаах инникитин да үлэлиэҕэ. Саха норуота тыйыс тымныы усулуобуйаҕа Оһуокай курдук дириҥ ис хоһоонноох, норуоту түмэр көрүҥү инникитин да Өрөспүүбүлүкэбит үрдүк салалтата өйүөҕэ, сайдар суолун аһыаҕа.
Тыйаатыр дириэктэрэ,
Арассыыйа уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин култууратын үтүөлээх үлэһитэ
Александр Алексеев
